Γενικά προσανατολισμός λέγεται ο προσδιορισμός μιας θέσης, ή ενός τόπου ως προς τον Βορρά ή σε σχέση με άλλα σημεία του ορίζοντα, π.χ. προσανατολισμός χάρτου. Μεταφορικά ο όρος σημαίνει κατατόπιση. Συνήθεις σχετικές εκφράσεις είναι: «προσανατολίζομαι (μέσα σε δάσος ή σε ομίχλη)», ή «η κυβέρνηση προσανατολίζεται προς συγκεκριμένη κατεύθυνση» (σκοπό) κ.λπ.

Ιδιαίτερη σημασία λαμβάνει ο όρος στην ναυσιπλοΐα, την αρχιτεκτονική, τη Βιολογία, όπως επίσης και σε διάφορα ζώα, π.χ. ταχυδρομικά περιστέρια, γεράκια, ψάρια κ.λπ.

Στη ναυσιπλοΐα γενικά δεν νοείται σήμερα προσανατολισμός χωρίς το καθ΄ αυτό όργανο που είναι η πυξίδα, είτε η μαγνητική, είτε η σύγχρονη γυροσκοπική. Παρά ταύτα στην ακτοπλοΐα όπου επιχειρείται ναυσιπλοΐα πλησίον των ακτών πολλές φορές η πυξίδα δεν καθίσταται και τόσο απαραίτητη λόγω της «εν όψει» παρατήρησης γεωγραφικών σημείων αναγνώρισης, π.χ. ακρωτήρια, κόλποι – όρμοι, βραχονησίδες, εγκαταστάσεις ξηράς, φάροι, κορυφές βουνών, κ.λπ.
Όλοι οι ναυτικοί χάρτες εκτός εκείνων της πολικής ναυσιπλοΐας είναι εκπονημένοι έτσι ώστε η δεξιά πλευρά τους να δηλώνει το ανατολικό σημείο του τόπου εκπόνησης και η άνω πλευρά τους να δηλώνει τον Βορρά. Για τον προσανατολισμό των ναυτικών χαρτών δείτε κύρια στοιχεία ν. χάρτη. Ανεξάρτητα όμως των παραπάνω όλοι οι ναυτικοί χάρτες φέρουν τυπωμένο επ΄ αυτών ανεμολόγιο, συνηθέστερα δύο, για την μεταφορά επ΄ αυτών των πορειών, καθώς και των λαμβανομένων διοπτεύσεων.

Κατά τη διάρκεια της νύκτας ένας στιγμιαίος τρόπος προσανατολισμού είναι η παρατήρηση της θέσης του πολικού αστέρα στον ουράνιο θόλο (στο Β. ημισφαίριο) που δηλώνει και τον Βορρά του τόπου. Όσες μοίρες είναι το ύψος του πάνω από τον ορίζοντα τόσο είναι και το γεωγραφικό πλάτος του τόπου απ΄ όπου γίνεται η παρατήρησή του. Παρατηρώντας τον πολικό αστέρα, δεξιά μας, (κατά 90 μοίρες) είναι η ανατολή.

​